موضوعی که در آینده مراکز نمایشگاهی تاثیر گذار است مدیریت ESG نامیده می شود.  ESG راهبری زیست محیطی، اجتماعی و شرکتی است که  به دنبال توسعه پایدار از طریق “مدیریت شفاف در رعایت قانون”، “مدیریت سازگار با محیط زیست همراه با اقداماتی علیه تغییرات آب و هوایی، صرفه جویی در انرژی، بازیافت” و “مسئولیت اجتماعی شرکت در بهبود محیط کار” در چشم انداز بلند مدت است.

صنعت نمایشگاهی، فراتر از یک بستر تجاری صرف، نقش مهمی در ترسیم آینده تعاملات انسانی، ترویج نوآوری و شکل‌دهی به نگرش‌های توسعه در جوامع ایفا می‌کند. نمایشگاه‌ها نه‌فقط عرصه ارائه کالا و خدمات، بلکه آینه‌ای از پویایی فرهنگی، اقتصادی و فناورانه یک جامعه‌اند. در چنین بستری، مفهومی چون ESG که سه مؤلفه محیط‌زیست (Environment)، مسئولیت اجتماعی (Social Responsibility) و حاکمیت شرکتی (Governance) را دربر می‌گیرد، می‌تواند راهگشای تحولی عمیق در ماهیت، ساختار و پیامدهای این صنعت باشد.

مدیریت ESG، دیگر یک ابزار تزئینی در گزارش‌های مدیریتی نیست؛ بلکه ضرورتی استراتژیک است برای بقای بلندمدت، جلب اعتماد ذی‌نفعان و همراهی با معیارهای جهانی پایداری. به‌ویژه در شرایط کنونی که فشار افکار عمومی، الزامات قانونی و استانداردهای بین‌المللی، سازمان‌ها را به سوی پاسخگویی بیشتر سوق می‌دهند، مراکز نمایشگاهی نیز ناگزیر از بازنگری در مأموریت‌های خود بر مبنای اصول ESG هستند.

۱. مولفه‌های ESG در صنعت نمایشگاهی: فراتر از الزام، در مسیر آگاهی

۱.۱. مدیریت محیط‌زیست (E): نمایشگاهی در تراز طبیعت

نمایشگاه‌ها، در ابعاد فیزیکی خود، با حجم بالایی از مصرف انرژی، تولید پسماند و حمل‌ونقل همراه هستند. اعمال سیاست‌های محیط‌زیستی هوشمندانه می‌تواند نه‌تنها بار منفی این صنعت بر طبیعت را کاهش دهد، بلکه به‌عنوان مزیت رقابتی نیز عمل کند.

نمونه اقدامات ممکن:

• اجرای سیاست‌های کاهش مصرف منابع (آب، برق، کاغذ) با بهره‌گیری از فناوری‌های هوشمند (از جمله  BMS – سیستم مدیریت ساختمان)
• طراحی سالن‌ها با معماری پایدار (نورگیر طبیعی، تهویه متقاطع، مصالح بازیافتی)
• تفکیک و بازیافت پسماندهای نمایشگاهی با مشارکت غرفه‌داران و پیمانکاران خدمات
• تدوین استاندارد “نمایشگاه سبز” و صدور گواهی‌نامه داخلی برای رویدادهای سازگار با محیط زیست

در حال حاضر، مراکزی مانند Messe Frankfurt و IFEMA Madrid از پنل‌های خورشیدی و سیستم‌های ذخیره انرژی استفاده کرده‌اند که به کاهش شدید وابستگی آن‌ها به منابع فسیلی منجر شده است.

۱.۲. مسئولیت اجتماعی (S): نمایشگاه برای همه، با همه

نمایشگاه نه‌فقط یک فعالیت اقتصادی، بلکه رویدادی اجتماعی است که بر زندگی گروه‌های مختلفی اثر می‌گذارد. از کارگران خدماتی گرفته تا بازدیدکنندگان سالمند یا دارای معلولیت، از تولیدکنندگان کوچک محلی تا استارتاپ‌های فناور، همگی در زنجیره تأثیر اجتماعی این صنعت قرار دارند.

نکات کلیدی:

• ایجاد فرصت‌های شغلی برای جامعه محلی، با اولویت اقشار آسیب‌پذیر
• طراحی خدمات ویژه برای افراد دارای نیازهای خاص (مسیرهای دسترسی، مترجم زبان اشاره، محتوای صوتی)
• استفاده از فضای نمایشگاه برای برگزاری رویدادهای فرهنگی، خیریه و آموزشی
• ترویج نمایشگاه‌های با مأموریت اجتماعی مانند سلامت، محیط زیست، آموزش فنی و کارآفرینی
• حمایت از کسب‌وکارهای کوچک و زنان کارآفرین با تخفیف‌های ویژه غرفه‌ای

اینگونه اقدامات می‌تواند به تقویت سرمایه اجتماعی نمایشگاه و شهر منجر شود.

۱.۳. حاکمیت شرکتی (G): شفافیت، پاسخگویی، اعتماد

حاکمیت شرکتی، شالوده‌ای است که سایر مؤلفه‌های ESG بر آن استوارند. مدیریتی که بر پایه صداقت، شفافیت، مشارکت ذی‌نفعان و مقابله با فساد عمل کند، راه را برای تحقق سایر اهداف هموار می‌سازد.

اقدامات پیشنهادی:

• تدوین منشور اخلاق حرفه‌ای برای مدیران، کارکنان، غرفه‌داران و تأمین‌کنندگان
• طراحی سامانه گزارش‌دهی سالانه ESG با داده‌های کمی و کیفی
• حضور داوطلبانه در ارزیابی‌های جهانی همچون GRI یا UN Global Compact
• ایجاد مکانیزم‌های نظارتی مشارکتی با حضور نمایندگان جامعه محلی، شهرداری، دانشگاه و بخش خصوصی
• شفاف‌سازی فرآیندهای واگذاری غرفه، مزایده‌ها، قراردادهای مشارکت

۲. فرصت‌ها و مزایای اجرای ESG در نمایشگاه‌ها

• جذب مشارکت بین‌المللی: بسیاری از نهادهای بین‌المللی، از جمله انجمن جهانی صنعت نمایشگاهی (UFI)، شاخص‌های ESG را معیار پذیرش و حمایت خود قرار داده‌اند.
• افزایش اعتبار برند نمایشگاه: گزارش‌های ESG حرفه‌ای، عاملی کلیدی در ارتقاء وجهه نمایشگاه در نگاه ذی‌نفعان و رسانه‌هاست.
• کاهش هزینه‌ها در بلندمدت: کاهش مصرف انرژی، بهینه‌سازی فرآیندها، و بهبود بهره‌وری منابع انسانی از پیامدهای مستقیم رویکرد ESG است.
• تقویت انسجام سازمانی و وفاداری کارکنان: سازمان‌های متعهد به ارزش‌های اجتماعی و محیطی، محل کار جذاب‌تری هستند.
• ارتقاء تجربه بازدیدکنندگان: رویکرد انسان‌محور به برگزاری رویدادها، رضایت و بازگشت مجدد بازدیدکنندگان را افزایش می‌دهد.

۳. چالش‌های اجرای ESG در مراکز نمایشگاهی ایران

• نبود دستورالعمل و الگوی بومی‌شده برای صنعت نمایشگاهی
• عدم آگاهی لازم میان مدیران ارشد و بدنه اجرایی
• هزینه‌های اولیه اجرای برخی پروژه‌های زیست‌محیطی
• عدم یکپارچگی در جمع‌آوری داده‌ها و گزارش‌دهی منظم
• خلأ نهادهای ناظر مستقل بر عملکرد ESG در سطح ملی

شیرین شریفیان

رئیس اداره امور بین الملل و پژوهش نمایشگاه بین المللی مشهد