مقدمه
در سالهاي اخير، فستيوال ها و نمايشگاههاي خاص با مولفه قوي فرهنگي، به مضامين و ایده های رایجی برای بررسی اوقات فراغت تبدیل شده اند و به لحاظ تعداد و تنوع کماکان رو به رشد و توسعه هستند . بسياري از جوامع به منظور ارج نهادن به فرهنگ و سنت های خود و از طرفی معرفی چشم انداز و توسعه اقتصادی آن منطقه، به برگزاری نمايشگاهها و فستيوال ها رو می آورند. فعاليت هاي فرهنگي فوق علاوه بر این که به نوعی منبع آموزشی تلقی می شوند به منزله یک بخش اقتصادي قدرتمند به رسميت شناخته شده اند. اين نمايشگاهها پتانسيل بازدهي سرمايه گذاري قابل توجهي دارند. اثر اقتصادي نمايشگاهها و فستيوال ها عمدتا ناشی ازهزینه های گردشگر در يك حوزه جغرافيايي است. خدمات مرتبط با گردشگر، از جمله محل اقامت، رستوران ها و فروشگاهها ذينفع هاي اصلي نمايشگاهها هستند.
نمايشگاهها و فستيوال ها علاوه بر تقويت اقتصاد محلي به تقويت هويت فرهنگي و اجتماعي نيز كمك مي كنند و بدین لحاظ رابطه بين جوامع ميزبان و بازديدكنندگان را بهبود می بخشند و تصوير مقصد را تقويت می كنند.
اين نمايشگاهها پتانسیل آن را دارند تا علاوه بر توسعه سازمانهاي محلي و ایجاد روابط تجاری جدید، به جذب گردشگر بيشتر کمک کنند که در نهایت، منافع ماندگار جامعه را در بلندمدت موجب می شوند. با توجه به اصل توسعه نمايشگاهها، موارد زير بیش از پیش مطرح هستند:
الف) برگزاری نمايشگاههاي خاص و فستيوال ها در جوامع محلي،
ب) ديناميك هاي روابط برگزاركنندگان نمايشگاههاي خاص،
پ) عملكرد برگزاركنندگان و همتاهاي آنان در جوامع،
ت) تغيير روابط بين گروههاي اصلي ذينفع و دامنه مشاركت جوامع محلي
طی سالهای اخیر شمار تحقيقاتي كه در خصوص نمايشگاههاي خاص و فستيوال ها انجام مي شود، به شدت افزايش داشته است؛ زيرا اين دست از نمايشگاهها يكي از سريع ترين راههاي جذب گردشگر هستند. مزاياي اقتصادي نمايشگاهها و فستيوال ها يكي از دلايل اصلي برگزاري آنهاست. اما هدف اصلي نمايشگاههاي خاص، ايجاد همبستگي اجتماعي است كه از طريق تقويت پيوندها در محدوده جامعه صورت مي گيرد. نمايشگاهها به شكل نمادين، ارزش هاي عمده جوامع محلي را نشان مي دهند، به نحوي كه هرگاه رويداد ويژه اي برگزار مي شود كل جامعه محلي را دخيل می کند. اين امر نشان مي دهد كه نمايشگاههاي گردشگري اعتبار محلي را افزايش مي دهند و هويت فرهنگي، انسجام و آگاهي بيشتری درباره فرهنگ آن ناحيه ايجاد مي كنند. رويدادها و نمايشگاهها در زمینه تبادل فرهنگي، احياي سنت هاي محلي، بهبود كيفيت زندگي و تصوير و شهرت جامعه، فرصت های ارزشمندی خلق مي كنند. نمايشگاههاي عمومي مانند نمايشگاههاي فرهنگي و هنري در ارايه مكانيسم ارتباطي براي ساكنين و تبادل اطلاعات اجتماعي ، نقش مهمي ايفا مي كنند. همچنين يك جنبه عمومي با ارزش دارند: هر يك از اعضاي جامعه محلي با مشاركت خود در يك فستيوال يا نمايشگاه هنري تعهد خود را نسبت به شهر و منطقه نشان مي دهد و روابطي قوي با ديگران به وجود مي آورد. همچنين این دست از نمايشگاهها با خلق فرصت های شغلی ، براي افراد محلي انگیزه ايجاد مي كنند و عاملی برای انجام سرمايه گذاري هاي مشترك جديد هستند.
در زمينه گردشگري استدلال مي شود كه واكنش هاي جوامع ميزبان نسبت به بازديدكنندگان، به ميزان رشد و توسعه رويداد بستگي دارد. اين فاكتور در دو رابطه مطرح مي شود: اول، ميزان توسعه در منطقه ميزبان اثر قابل توجهی بر تاثيرگذاري رويداد دارد ، زيرا استنباط جامعه محلي از گردشگري به طور كلي بر واكنش آنها نسبت به گردشگر رويداد، موثر خواهد بود.
دوم، ميزان توسعه رويداد نيز بايد مد نظر قرار بگيرد. زيرا برخلاف موقعيت گردشگري، واكنش هاي جامعه محلي نسبت به رويدادهايي كه بارها برگزار مي شوند، در مرور زمان بار منفي كمتري خواهد داشت؛ زيرا برگزاركنندگان در كمينه سازي اثرات مختل كننده رويداد و بازاريابي آن براي جامعه محلي، با تجربه تر مي شوند. تحقيقات طولي در خصوص واكنش هاي جامعه محلي نسبت به رويدادهاي يك-باره نشان داده است كه تنها در طول زمان است که حمایت آنها بیشتر می شود. در مورد موقعيت هاي تكرار شونده، نمايش مكرر منجر مي شود كه جوامع محلي به خوبي با آنها سازگار شوند، چه از طريق توسعه استراتژي هاي انطباق و سازگاري يا به شكل انفعالي توسط حساسيت زدايي نسبت به اثرات آن. ضمن اين كه اكثر تحقيقات بين مشاركت در توسعه فستيوال ها و نمايشگاهها و برداشت هاي مطلوب از آنها، رابطه مثبت را نشان مي دهند. اما بررسي دقيق تر نتايج ثابت مي كند كه اين رابطه در بسياري از موارد پيچيده تر است. استفاده از فرضيه تبادل اجتماعي براي توضيح برداشت هاي جامعه ميزبان از اثرات رويدادهاي خاص با سه مشكل روبروست. اول، اين فرضيه مبتني بر اين است كه انسان ها “پردازشگر اطلاعات” هستند که به طور سیستماتیک عمل می کنند؛ در حالي كه تحقيق روانشناختي دال بر آن است كه در برخي موارد بيشتر “شناخت و رفتار سازشی” دارد. دوم، بخش اعظم اطلاعات انسان به صورت اجتماعي حاصل مي شود و نه در نتيجه تجربه مستقيم. سوم، برداشت هاي مردم در محدوده متن اجتماعي و تاريخي شكل مي گيرد. پس بر اساس نمايش اجتماعي يك چارچوب تئوري پيشنهاد مي شود. عامل “اجتماعي” بر اين حقيقت دلالت دارد كه اين نمايشگاهها در اختيار گروههاي جامعه قرار مي گيرند و در نتيجه برقراري ارتباط تسهيل مي شود. آنها مشخص مي كنند كه مردم دنيا را چگونه مي بينند اما همزمان خودشان توسط تعاملات آنها و ارتباطات در محدودة جامعه معين مي شوند. نمايش هاي موجود قدرت تجويزي قوي دارند اما تجربه مستقيم يك نمايشگاه به جوامع اطلاعات بيشتري مي دهد كه بر اساس آن برداشت هايشان شكل مي گيرد. پس با تحليل وفاق جمعی در واكنش هاي جوامع نسبت به رويدادهاي گردشگري، مي توان آن دسته از نمايشگاههاي اجتماعي را شناسايي كرد كه وجوه اشتراك گسترده اي دارند. اين امر به اشتراك مساعي بين ذینفعان محلي كمك مي كند تا سياست هاي فرهنگي خود را براي يك مقصد گردشگري وضع كنند واز هزينه هاي رفع اختلافات خصمانه اجتناب ورزند. اين دست از نمايشگاهها عقايد و ايده ها را درباره همكاري بين سازماني جلب مي كنند و براي برنامه ريزي نمايشگاهها و مشاركت شهروندان از شيوه هاي “جمعي” استفاده مي كنند. همكاري ميان عاملان محلي براي برگزاري نمايشگاههاي جديد نيروي قدرتمندي در ساخت و حمايت از هويت محلي است زيرا به عنوان ابزار جذب بازديدكنندگان، بر نمادهاي تاريخي منطقه متكي است.
منابع محلي كه به برگزاري يك نمايشگاه كمك مي كنند عبارتند از:
فرهنگي: ميراث فرهنگي كه به واسطه نمايشگاه تبليغ مي شوند
اقتصادي: سرمايه گذاران و كارکنان محلي
گردشگري: توسعه يكپارچه نمايشگاه در سياست منطقه اي و گردشگري منطقه
ناوگان حمل ونقل عمومي: وجود امكانات حمل و نقل داخلي در منطقه
نتيجه گيري
تاثيرات نمايشگاههاي فرهنگي يا مستقيم هستند يا غيرمستقيم. اين تاثيرات فراتر از نتايج مستقيم اقتصادي و گردشگري هستند. علاوه بر تعداد بازديدكنندگان، تاثيرات غيرمستقيم ديگري در حوزه هاي زير دخيل مي باشند:
اقتصاد محلي: تاثيرات بر اقتصاد محلي يا مستقيم هستند (بر گردشگري و تجارت) يا غيرمستقيم( بر صنايع ديگر مانند صنايع دستي، كشاورزي ، خدمات). تاثيرات غيرمستقيم بر اقتصاد محلي به سختي اندازه گيري مي شوند و دقيقا به تاثيرات بر گردشگري مرتبط مي باشند. بنابراين تاثيرات مستقيم بر گردشگري مد نظر قرار مي گيرند.
مديريت اطلاعات: تاثيرات بر اطلاعات و آگاهي فرايندهاي يادگيري مديران منطقه
با در نظر گرفتن اين فاكتورها بايد به تاثيرات بلند مدت نمايشگاه تمركز كرد. اگر تاثيرات را فقط بر حسب بازديدكنندگان در نظر بگيريم، در حقيقت سرمايه گذاري هاي مورد نياز برگزاري و توسعه نمايشگاه توجيه اقتصادي ندارد. پس باید در طرح ارزيابي عملكرد نمايشگاه، بازدهی را بر حسب نتايج اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي در طول دوره زماني طولاني در نظر گرفت.
در يك نتيجه گيري كلي مي توان گفت كه بیشترین تاثیر مثبت هر نمایشگاه بر منطقه و محل برگزاري آن اعمال مي شود. اين رابطه غالبا در نتيجه فرايند يادگيري جمعي در ميان ذینفعان محلي است كه علاوه بر تقويت هويت فرهنگي جوامع به ايجاد وفاق جمعي كمك مي كند.
تهیه شده در :
اداره امور بین الملل و پژوهش نمایشگاه بین المللی مشهد
شیرین شریفیان