مقدمه
در سالهای اخیر، فستیوال ها و نمایشگاههای خاص با مولفه قوی فرهنگی، به مضامین و ایده های رایجی برای بررسی اوقات فراغت تبدیل شده اند و به لحاظ تعداد و تنوع کماکان رو به رشد و توسعه هستند . بسیاری از جوامع به منظور ارج نهادن به فرهنگ و سنت های خود و از طرفی معرفی چشم انداز و توسعه اقتصادی آن منطقه، به برگزاری نمایشگاهها و فستیوال ها رو می آورند. فعالیت های فرهنگی فوق علاوه بر این که به نوعی منبع آموزشی تلقی می شوند به منزله یک بخش اقتصادی قدرتمند به رسمیت شناخته شده اند. این نمایشگاهها پتانسیل بازدهی سرمایه گذاری قابل توجهی دارند. اثر اقتصادی نمایشگاهها و فستیوال ها عمدتا ناشی ازهزینه های گردشگر در یک حوزه جغرافیایی است. خدمات مرتبط با گردشگر، از جمله محل اقامت، رستوران ها و فروشگاهها ذینفع های اصلی نمایشگاهها هستند.
نمایشگاهها و فستیوال ها علاوه بر تقویت اقتصاد محلی به تقویت هویت فرهنگی و اجتماعی نیز کمک می کنند و بدین لحاظ رابطه بین جوامع میزبان و بازدیدکنندگان را بهبود می بخشند و تصویر مقصد را تقویت می کنند.
این نمایشگاهها پتانسیل آن را دارند تا علاوه بر توسعه سازمانهای محلی و ایجاد روابط تجاری جدید، به جذب گردشگر بیشتر کمک کنند که در نهایت، منافع ماندگار جامعه را در بلندمدت موجب می شوند. با توجه به اصل توسعه نمایشگاهها، موارد زیر بیش از پیش مطرح هستند:
الف) برگزاری نمایشگاههای خاص و فستیوال ها در جوامع محلی،
ب) دینامیک های روابط برگزارکنندگان نمایشگاههای خاص،
پ) عملکرد برگزارکنندگان و همتاهای آنان در جوامع،
ت) تغییر روابط بین گروههای اصلی ذینفع و دامنه مشارکت جوامع محلی
طی سالهای اخیر شمار تحقیقاتی که در خصوص نمایشگاههای خاص و فستیوال ها انجام می شود، به شدت افزایش داشته است؛ زیرا این دست از نمایشگاهها یکی از سریع ترین راههای جذب گردشگر هستند. مزایای اقتصادی نمایشگاهها و فستیوال ها یکی از دلایل اصلی برگزاری آنهاست. اما هدف اصلی نمایشگاههای خاص، ایجاد همبستگی اجتماعی است که از طریق تقویت پیوندها در محدوده جامعه صورت می گیرد. نمایشگاهها به شکل نمادین، ارزش های عمده جوامع محلی را نشان می دهند، به نحوی که هرگاه رویداد ویژه ای برگزار می شود کل جامعه محلی را دخیل می کند. این امر نشان می دهد که نمایشگاههای گردشگری اعتبار محلی را افزایش می دهند و هویت فرهنگی، انسجام و آگاهی بیشتری درباره فرهنگ آن ناحیه ایجاد می کنند. رویدادها و نمایشگاهها در زمینه تبادل فرهنگی، احیای سنت های محلی، بهبود کیفیت زندگی و تصویر و شهرت جامعه، فرصت های ارزشمندی خلق می کنند. نمایشگاههای عمومی مانند نمایشگاههای فرهنگی و هنری در ارایه مکانیسم ارتباطی برای ساکنین و تبادل اطلاعات اجتماعی ، نقش مهمی ایفا می کنند. همچنین یک جنبه عمومی با ارزش دارند: هر یک از اعضای جامعه محلی با مشارکت خود در یک فستیوال یا نمایشگاه هنری تعهد خود را نسبت به شهر و منطقه نشان می دهد و روابطی قوی با دیگران به وجود می آورد. همچنین این دست از نمایشگاهها با خلق فرصت های شغلی ، برای افراد محلی انگیزه ایجاد می کنند و عاملی برای انجام سرمایه گذاری های مشترک جدید هستند.
در زمینه گردشگری استدلال می شود که واکنش های جوامع میزبان نسبت به بازدیدکنندگان، به میزان رشد و توسعه رویداد بستگی دارد. این فاکتور در دو رابطه مطرح می شود: اول، میزان توسعه در منطقه میزبان اثر قابل توجهی بر تاثیرگذاری رویداد دارد ، زیرا استنباط جامعه محلی از گردشگری به طور کلی بر واکنش آنها نسبت به گردشگر رویداد، موثر خواهد بود.
دوم، میزان توسعه رویداد نیز باید مد نظر قرار بگیرد. زیرا برخلاف موقعیت گردشگری، واکنش های جامعه محلی نسبت به رویدادهایی که بارها برگزار می شوند، در مرور زمان بار منفی کمتری خواهد داشت؛ زیرا برگزارکنندگان در کمینه سازی اثرات مختل کننده رویداد و بازاریابی آن برای جامعه محلی، با تجربه تر می شوند. تحقیقات طولی در خصوص واکنش های جامعه محلی نسبت به رویدادهای یک-باره نشان داده است که تنها در طول زمان است که حمایت آنها بیشتر می شود. در مورد موقعیت های تکرار شونده، نمایش مکرر منجر می شود که جوامع محلی به خوبی با آنها سازگار شوند، چه از طریق توسعه استراتژی های انطباق و سازگاری یا به شکل انفعالی توسط حساسیت زدایی نسبت به اثرات آن. ضمن این که اکثر تحقیقات بین مشارکت در توسعه فستیوال ها و نمایشگاهها و برداشت های مطلوب از آنها، رابطه مثبت را نشان می دهند. اما بررسی دقیق تر نتایج ثابت می کند که این رابطه در بسیاری از موارد پیچیده تر است. استفاده از فرضیه تبادل اجتماعی برای توضیح برداشت های جامعه میزبان از اثرات رویدادهای خاص با سه مشکل روبروست. اول، این فرضیه مبتنی بر این است که انسان ها “پردازشگر اطلاعات” هستند که به طور سیستماتیک عمل می کنند؛ در حالی که تحقیق روانشناختی دال بر آن است که در برخی موارد بیشتر “شناخت و رفتار سازشی” دارد. دوم، بخش اعظم اطلاعات انسان به صورت اجتماعی حاصل می شود و نه در نتیجه تجربه مستقیم. سوم، برداشت های مردم در محدوده متن اجتماعی و تاریخی شکل می گیرد. پس بر اساس نمایش اجتماعی یک چارچوب تئوری پیشنهاد می شود. عامل “اجتماعی” بر این حقیقت دلالت دارد که این نمایشگاهها در اختیار گروههای جامعه قرار می گیرند و در نتیجه برقراری ارتباط تسهیل می شود. آنها مشخص می کنند که مردم دنیا را چگونه می بینند اما همزمان خودشان توسط تعاملات آنها و ارتباطات در محدوده جامعه معین می شوند. نمایش های موجود قدرت تجویزی قوی دارند اما تجربه مستقیم یک نمایشگاه به جوامع اطلاعات بیشتری می دهد که بر اساس آن برداشت هایشان شکل می گیرد. پس با تحلیل وفاق جمعی در واکنش های جوامع نسبت به رویدادهای گردشگری، می توان آن دسته از نمایشگاههای اجتماعی را شناسایی کرد که وجوه اشتراک گسترده ای دارند. این امر به اشتراک مساعی بین ذینفعان محلی کمک می کند تا سیاست های فرهنگی خود را برای یک مقصد گردشگری وضع کنند واز هزینه های رفع اختلافات خصمانه اجتناب ورزند. این دست از نمایشگاهها عقاید و ایده ها را درباره همکاری بین سازمانی جلب می کنند و برای برنامه ریزی نمایشگاهها و مشارکت شهروندان از شیوه های “جمعی” استفاده می کنند. همکاری میان عاملان محلی برای برگزاری نمایشگاههای جدید نیروی قدرتمندی در ساخت و حمایت از هویت محلی است زیرا به عنوان ابزار جذب بازدیدکنندگان، بر نمادهای تاریخی منطقه متکی است.
منابع محلی که به برگزاری یک نمایشگاه کمک می کنند عبارتند از:
فرهنگی: میراث فرهنگی که به واسطه نمایشگاه تبلیغ می شوند
اقتصادی: سرمایه گذاران و کارکنان محلی
گردشگری: توسعه یکپارچه نمایشگاه در سیاست منطقه ای و گردشگری منطقه
ناوگان حمل ونقل عمومی: وجود امکانات حمل و نقل داخلی در منطقه
نتیجه گیری
تاثیرات نمایشگاههای فرهنگی یا مستقیم هستند یا غیرمستقیم. این تاثیرات فراتر از نتایج مستقیم اقتصادی و گردشگری هستند. علاوه بر تعداد بازدیدکنندگان، تاثیرات غیرمستقیم دیگری در حوزه های زیر دخیل می باشند:
اقتصاد محلی: تاثیرات بر اقتصاد محلی یا مستقیم هستند (بر گردشگری و تجارت) یا غیرمستقیم( بر صنایع دیگر مانند صنایع دستی، کشاورزی ، خدمات). تاثیرات غیرمستقیم بر اقتصاد محلی به سختی اندازه گیری می شوند و دقیقا به تاثیرات بر گردشگری مرتبط می باشند. بنابراین تاثیرات مستقیم بر گردشگری مد نظر قرار می گیرند.
مدیریت اطلاعات: تاثیرات بر اطلاعات و آگاهی فرایندهای یادگیری مدیران منطقه
با در نظر گرفتن این فاکتورها باید به تاثیرات بلند مدت نمایشگاه تمرکز کرد. اگر تاثیرات را فقط بر حسب بازدیدکنندگان در نظر بگیریم، در حقیقت سرمایه گذاری های مورد نیاز برگزاری و توسعه نمایشگاه توجیه اقتصادی ندارد. پس باید در طرح ارزیابی عملکرد نمایشگاه، بازدهی را بر حسب نتایج اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در طول دوره زمانی طولانی در نظر گرفت.
در یک نتیجه گیری کلی می توان گفت که بیشترین تاثیر مثبت هر نمایشگاه بر منطقه و محل برگزاری آن اعمال می شود. این رابطه غالبا در نتیجه فرایند یادگیری جمعی در میان ذینفعان محلی است که علاوه بر تقویت هویت فرهنگی جوامع به ایجاد وفاق جمعی کمک می کند.
تهیه شده در :
اداره امور بین الملل و پژوهش نمایشگاه بین المللی مشهد
شیرین شریفیان
